Arme biograaf, die denkt een welluidend leven te beschrijven en dan op lelijke dissonanten stuit – ook wel pikante details genoemd.

Maar het kan ook andersom! Eric Metaxas, Bonhoeffer-biograaf, was ‘utterly shocked’ toen Dietrich Bonhoeffer geen liberale theoloog of agnost bleek te zijn, maar een echt vrome christen. Deze begaafde Duitse theoloog zag al vroeg in dat rijkskanselier Hitler de verpersoonlijking van het kwaad was, en dat zijn ideeën onaanvaardbaar waren voor de kerk. Hij maakte uiteindelijk deel uit van een moordcomplot tegen Hitler, wat in 1944 tot zijn executie leidde.

De ruim 500 pagina’s die dit verhaal ontvouwen, hebben iets verslavends. Niet alleen omdat Metaxas een uitstekende schrijver is. Het is iets in Bonhoeffers korte leven dat onweerstaanbaar trekt, en dat de biograaf heeft weten te vangen in vele ontroerende, intieme (niet pikante) details.

Het gaat om wat Bonhoeffer zelf ooit de cantus firmus van een mensenleven noemde: de levende relatie met Jezus Christus. Alle partijen in een muziekstuk zijn op de cantus firmus of hoofdmelodie betrokken, en worden daardoor bijeengehouden. Zo zijn alle daden van een mens niet los te zien van zijn verhouding tot God.

Het fenomeen Hitler stelde Bonhoeffer en andere christenen voor moeilijkheden waar alleen God de antwoorden op had. Hij kan Zijn volgelingen in situaties brengen waar geen protocollen voor zijn, waar gemeenschappen geen steun, en principes geen oplossingen meer bieden. Dan draagt alleen de cantus firmus nog, een leven van meditatie en gebed.

Sterker nog: zolang we niet gebroken zijn in al onze eigen denkbeelden over goed en fout, over Wie God is en hoe Hij werkt, kunnen we geen bruikbare slaven van Jezus Christus zijn.

Het is opmerkelijk dat op markeerpunten in de kerkgeschiedenis altijd mensen staan die onvoorwaardelijk buigen voor Gods (vreemde) spreken. Het meisje uit Bethlehem. Abraham, de berg op.

Ook Bonhoeffer heeft een steile, eenzame tocht naar boven gemaakt, waardoor hij verder zag dan anderen. Een weg die daarom zelfs aan zijn intiemsten niet uit te leggen was; vaak niet eens aan zichzelf. Hij heeft gehangen aan de lippen van een God Die hij niet begreep, maar vertrouwde dat Hij zich in geen enkele noot vergist.

Zelfs ‘rusten’ moeten bijdragen aan de schoonheid van het geheel. Het was tijdens zo’n rust, in de cel, dat Bonhoeffer nog een zeldzaam hooggestemde liefde beleefde met Maria von Wedemeyer. “Dietrich, vlucht toch alsjeblieft van hier! Ik heb je nodig, ik hou van je!”

“Maria, het is hier dat ik de man geworden ben die je liefhebt.”

De galg leek het slotaccoord, maar niet van de cantus firmus. Met woorden van Willem Barnard: ‘Als eens mijn laatste adem stokt / dan draagt mij Uw muziek.’